Fön (Föhn) Rüzgarları Nedir ? Nasıl Oluşur ? Nezaman Görülür ?

Dağ yamaçlarından alçaldıkları için adyabatik ısınmaya bağlı olarak, doğmuş sıcak ve nispeten kuru rüzgarlara “fön” rüzgarları adı verilir.

İsmini Alpler’in kuzey eteklerindeki föhn bölgesinden almıştır. Fön rüzgarları etkileri ile ön plana çıkmaktadırlar. Estikleri zaman, kış mevsiminde çevre sıcaklığını 1-2 saat içerisinde 10-12 derece kadar arttırırken ılık zamanlarda ise çevreyi kurutup, orman yangınlarına sebep olabilmektedir. Akdeniz’den yüksek basınçtan doğan hava, Avrupa’ya alçak basınca doğru hareket eder ve Alpler’i aşıp alçalırken ısınır. Sirokko rüzgarları ile birbirine benzetilip karıştırılsa da hiç ilgileri yoktur.

Dağları aşıp ısınan fön dışında, başka fön tipleri de vardır. Atmosferde alçaldığı için ısınan ve kuraklaşan rüzgarlar da fön tipine girer. Ancak bu durumlar genel olarak dağ yamaçlarında görülmektedir. Başlıca fön tipleri ise şunlardır:

1-Klasik Fön: Nemli hava kütlelerinin yüksek bir dağ sırasını aşması, sonucunda belirir. En tipik örneği Alpler’in kuzey eteğinde beliren föndür. Yükselen hava kütlesi her 100 metrede 0.44 derece soğurken, alçaldığında ise her 100 metrede 1 derece ısınır. Örneğin; 10 derece sıcaklıkta olan bir kütle 3000 metre yükselirse -2.5 dereceye kadar soğur. Alçalmaya başladığında ise kütle 22 dereceyi bulur. Fön eserken hava bulutsuz, sıcak ve kuraktır. Birden fazla dağı aşan kütle ise bir hayli kuraklaşır.

2-Antisiklonal Fön: Geniş alanlı dağ sistemleri üzerinde bir antisiklon (hava kütlesi) yerleştiği zaman, antisiklon alçalarak çevreye dağılan hava akımları yamaç aşağı inerken fön etkisi yapar. Klasik fönden iki önemli farkı vardır. Birincisi, bu fön tipi dağın iki yamacında birden görülür. İkincisi ise, hava hareketlerindeki alçalma ve adyabatik ısınma dağlara bağlı olmadan yükseklerde başlar.

3-Serbest Atmosfer Fönü veya Yüksek Fön: Bu fönde yine bir antisiklon ile ilgilidir. Ancak, bu fönün yüksek yerşekilleri ile ilgisi yoktur. Hatta bu tip fön çukur yerşekilleri üzerinde de görülür. Fön, termik antisiklon alanlarında beliren sıcaklık terselmesine bağlıdır. Ortalama 1000-3000 metre yüksek olan terselme düzeyi üzerinde, alçalıcı hava akımlarında adyabatik ısınma nedeni ile fön olayı belirir. Alttan soğuma görüldüğü için hava soğuktur. Fön sadece yükseklerde etkisini gösterir.

Yeryüzünde fön oldukça yaygındır ve iyi tanınır, özel isimler alır. Kuzey Amerika’da batıdan gelip Kayalık Dağlarını aşan föne Chinook denir. Arjantin’de Andlardan inen rüzgarlara Zonda adı verilir. Bu tür rüzgarlara kutup çevresinde Grönland-Upernivik’te de rastlanır. Orta Asya dağlık bölgelerinde ve Güney Sibirya’da ise Ebe adını alır.